Η μνήμη είναι μια από τις πιο σημαντικές ανώτερες νοητικές λειτουργίες του εγκεφάλου. Χάρη σε αυτήν αποτυπώνονται όλες οι εμπειρίες, οι γνώσεις και οι εντυπώσεις που αποκομίζουμε καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μας. Διαχωρίζεται στη βραχύχρονη μνήμη, η οποία αποθηκεύει όλες τις πρόσφατες πληροφορίες και τη μακρόχρονη μνήμη, η οποία έχει την ικανότητα να αποθηκεύει και να ταξινομεί γεγονότα και πληροφορίες για μεγάλες χρονικές περιόδους. Αν κάποιος θελήσει να αναπαραστήσει συμβολικά τη μνήμη, θα την περιέγραφε ως μια βιβλιοθήκη ή ντουλάπα με πολλά ράφια στα οποία ταξινομούνται και αποθηκεύονται -ανάλογα με τη χρησιμότητά τους- όλα τα απαραίτητα!

Έχουν μελετηθεί και περιγραφεί διάφορα είδη μνήμης. Ενδεικτικά μερικά από αυτά είναι η επεισοδιακή μνήμη (αποθήκευση προσωπικών εμπειριών), η σημασιολογική (αποθήκευση γενικών αρχών και γνώσεων), η άδηλη (αποθήκευση πληροφοριών που εκφράζονται μέσω των αισθητικοκινητικών ικανοτήτων και συμπεριφορών) και η διαδικαστική (η απόκτηση νέων δεξιοτήτων και η εκτέλεσή τους).

Διαταραχές μνήμης

Η μνήμη μπορεί να παρουσιάσει διακυμάνσεις και διαταραχή. Οι διαταραχές της μνήμης μπορεί να είναι παροδικές και να οφείλονται σε περιπτώσεις αναστρέψιμες ή σε περιπτώσεις που είναι χρόνιες και επιδεινούμενες (άνοια). Οι παράγοντες που μπορεί να την επηρεάσουν είναι πολλοί. Ενδεικτικά αναφέρονται μερικοί από αυτούς:

1. Χρήση αλκοόλ ή ουσιών
2. Μακροχρόνια χρήση συγκεκριμένων φαρμακευτικών σκευασμάτων
3. Διαταραχή του Θυροειδούς
4. Χρόνια επιβαρυμένη συναισθηματική κατάσταση (κατάθλιψη, άγχος)
5. Διαταραχές του ύπνου
6. Κληρονομικότητα
7. Ολική αναισθησία
8. Κρανιοεγκεφαλική κάκωση
9. Εγκεφαλικό επεισόδιο
10. Έλλειψη συγκεκριμένων βιταμινών
11. Αγγειακοί παράγοντες όπως: καρδιαγγειακά νοσήματα, αρτηριακή υπέρταση, σακχαρώδης διαβήτης, υπερλιπιδαιμία
12. Όγκοι εγκεφάλου

Όλοι οι παραπάνω παράγοντες δεν σημαίνει απαραιτήτως ότι οδηγούν σε άνοια.

Άνοια

Πρόκειται για ένα σύνδρομο που οφείλεται στην εκφύλιση των εγκεφαλικών κυττάρων και τη σταδιακή ατροφία. Συνοδεύεται από διάφορα συμπτώματα όπως η έκπτωση των νοητικών λειτουργιών (μνήμη, προσοχή, προσανατολισμός, λόγος κ.ά.), η έκπτωση των λειτουργικών ικανοτήτων, οι διαταραχές της διάθεσης και τα συμπεριφορικά συμπτώματα (παραισθήσεις, ψευδαισθήσεις, επιθετικότητα, διέγερση κ.ά.). Έχουν καταγραφεί διάφορα είδη άνοιας όπως η νόσος Alzheimer, η μετωποκροταφική άνοια, η μετωπιαία άνοια, η άνοια με σωμάτια Lewy, η άνοια της νόσου του Parkinson, η αγγειακή άνοια κ.ά.

Πότε χρειάζεται να επισκεφθώ τον ειδικό;

Όταν κάποιος παρατηρήσει οποιαδήποτε αλλαγή στις νοητικές του λειτουργίες, στη διάθεση ή τη συμπεριφορά του και αν αισθανθεί πως αυτή η αλλαγή τον επηρεάζει στην καθημερινότητά του, τότε είναι σημαντικό να επισκεφθεί έναν ειδικό. Όσο πιο ήπια είναι τα συμπτώματα, τόσο πιο ωφέλιμη θα είναι και η θεραπεία. Άλλωστε τα τελευταία χρόνια παρατηρείται η τάση και τονίζεται η αξία από τους ειδικούς να πραγματοποιείται προληπτικός έλεγχος από την ηλικία των 55 ετών και άνω.

Πως γίνεται η εξέταση;

Η εξέταση είναι τελείως ανώδυνη. Ένας πλήρης και αξιόπιστος έλεγχος προϋποθέτει την καταγραφή ενός εκτενούς ιατρικού ιστορικού, νευρολογική εξέταση, νευροψυχολογικό έλεγχο (ειδικά τεστ), αιματολογικές και εργαστηριακές εξετάσεις και απεικόνιση του εγκεφάλου (μαγνητική ή αξονική τομογραφία). Από τη συνδυαστική και αναλυτική αξιολόγηση των αποτελεσμάτων που θα προκύψουν, ο ειδικός θα θέση τη διάγνωση.

Υπάρχει θεραπεία;

Η θεραπεία και η παρέμβαση που θα συστήσει ο ειδικός είναι εξατομικευμένη. Έχοντας ως γνώμονα την προσωποκεντρική κατεύθυνση, χρειάζεται να λάβει υπόψη τις ιδιαίτερες ανάγκες και επιθυμίες του κάθε ανθρώπου. Στις περιπτώσεις εκείνες που είναι αναστρέψιμες, όπως για παράδειγμα στην έλλειψη της Β12 ή στις διαταραχές του θυροειδή, τότε ακολουθείται φαρμακευτική παρέμβαση και ο άνθρωπος επιστρέφει στην πρότερη κατάσταση. Στην περίπτωση της άνοιας το θεραπευτικό μοντέλο που συστήνεται αφορά τη φαρμακευτική και μη φαρμακευτική παρέμβαση.  Ας μη ξεχνάμε, όμως, πως η καλύτερη θεραπεία ξεκινάει από την καλή συνεργασία και εμπιστοσύνη που αναπτύσσεται μεταξύ του γιατρού και του ασθενή!

Η αγγειακή άνοια είναι η δεύτερη σε συχνότητα μορφή άνοιας, η οποία προκαλείται από εγκεφαλικά έμφρακτα που οφείλονται στη νόσο των αγγείων καθώς και στην υπερτασική νόσο των αγγείων του εγκεφάλου. Ουσιαστικά πρόκειται για το αποτέλεσμα των αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων, είτε αυτά είναι μεγάλα ή μικρά, είτε μεμονωμένα ή πολλαπλά.

Όταν τα έμφρακτα είναι μικρά, τότε λειτουργούν με αθροιστικό αποτέλεσμα και η έναρξη της άνοιας και των συμπτωμάτων εμφανίζονται σταδιακά. Όταν υπάρχει ένα έντονο εγκεφαλικό επεισόδιο, τότε η εκδήλωση της αγγειακής άνοιας είναι απότομη και τα συμπτώματα μπορεί να επιδεινώνονται σταδιακά έπειτα από κάθε νέο επεισόδιο. Κάθε εγκεφαλικό επεισόδιο δεν συνεπάγεται ότι θα οδηγήσει στην εμφάνιση άνοιας. Σε αυτό σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η εστία (σε ποιο σημείο του εγκεφάλου) και η βλάβη (το αποτύπωμα) που προκάλεσε.

Ποια είναι τα συμπτώματα της αγγειακής άνοιας;

Όπως και σε κάθε είδους άνοια, τα συμπτώματα μπορεί να διαφέρουν σε ένταση και συχνότητα από άτομο σε άτομο. Επομένως τα συμπτώματα που μπορεί να εμφανίσει είναι: α) διαταραχή των νοητικών λειτουργιών (μνήμης, λόγου, προσοχής – συγκέντρωσης, προσανατολισμού, κριτικής ικανότητας, ψυχοκινητικής επιβράδυνσης), β) διαταραχή της διάθεσης (κατάθλιψη, άγχος), γ) συμπεριφορικά συμπτώματα (διέγερση, απάθεια, ψευδαισθήσεις, παραισθήσεις), δ) διαταραχή της βάδισης και της ισορροπίας, ε) ακράτεια και στ) δυσαρθρία, δυσκαταποσία.

Πως γίνεται η διάγνωση;

Η διάγνωση της αγγειακής άνοιας γίνεται πάντα από τον ειδικό. Για να μπορέσει να διαπιστωθεί αν υπήρξε κάποιο έμφρακτο είναι απαραίτητη η απεικόνιση του εγκεφάλου με αξονική ή μαγνητική τομογραφία προκειμένου να διαπιστωθούν οι αγγειακές βλάβες. Πέραν την απεικόνισης η διάγνωση τίθεται συνδυαστικά με την καταγραφή ενός ιστορικού αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων ή άλλων καρδιαγγειακών νοσημάτων και αγγειακών παραγόντων κινδύνου όπως η αυξημένη αρτηριακή πίεση, η υπερλιπιδαιμία, ο σακχαρώδης διαβήτης, το κάπνισμα και η καθιστική ζωή.

Υπάρχει θεραπεία;

Η διάγνωση της αγγειακής άνοιας είναι μια μη αναστρέψιμη κατάσταση. Ωστόσο με την κατάλληλη ρύθμιση των παραγόντων κινδύνου, μπορεί να υπάρξει επιβράδυνση της νόσου. Επομένως, χρειάζεται να δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα στη ρύθμιση όλων των καρδιαγγειακών νοσημάτων του ατόμου, να συσταθεί ένα καλό πρόγραμμα σωστής διατροφής και σωματικής δραστηριότητας. Για την ενδυνάμωση ή διατήρηση των νοητικών ελλειμμάτων και την αντιμετώπιση των συμπεριφορικών διαταραχών, ο ειδικός λαμβάνοντας υπόψη και εκτιμώντας όλες τις πληροφορίες από το ιατρικό ιστορικό, το ατομικό προφίλ και την κλινική εικόνα του ασθενή του μπορεί να συστήσει φαρμακευτική ή/και μη φαρμακευτική παρέμβαση.

Η νόσος Alzheimer είναι η πιο συχνή μορφή άνοιας. Πρόκειται για μια χρόνια, σταδιακή νευροεκφυλιστική νόσο του εγκεφάλου. Το όνομά της οφείλεται στο Γερμανό ψυχίατρο και νευροπαθολόγο, Alois Alzheimer, ο οποίος ήταν ο πρώτος που παρατήρησε και περιέγραψε τις αλλοιώσεις που προκαλεί η νόσος.

Πρωταρχικό σύμπτωμα της νόσου Alzheimer αποτελούν οι μνημονικές διαταραχές, κυρίως στην ανάκληση των πρόσφατων γεγονότων. Καθώς εξελίσσεται η νόσος, σταδιακά παρατηρείται επιδείνωση και έκπτωση των υπόλοιπων νοητικών λειτουργιών (προσοχή, συγκέντρωση, λόγος, κριτική σκέψη κ.ά.), δυσκολία ανταπόκρισης στις καθημερινές  δεξιότητες, συμπεριφορικά συμπτώματα (απάθεια, επιθετικότητα, διέγερση, παραισθήσεις, ψευδαισθήσεις, άρση αναστολών) και διαταραχές στη διάθεση (άγχος, κατάθλιψη).

Υπάρχουν στάδια στη νόσο Alzheimer και ποια είναι η σημασία τους;

Στη διεθνή βιβλιογραφία επικρατούν διάφορες θεωρίες σχετικά με τη σταδιοποίηση της νόσου. Ωστόσο μια γενική θεωρία διακρίνει τέσσερα στάδια:

1. Αρχικό στάδιο: ο άνθρωπος που νοσεί από Alzheimer παρουσιάζει μερικές ελλείψεις στις νοητικές του λειτουργίες και ενδεχομένως ήπιες αλλαγές στη διάθεση ή τη συμπεριφορά. Χαρακτηριστικό του σταδίου αυτού είναι ότι, αν και υπάρχουν μικρές δυσκολίες, ωστόσο μπορεί να διατηρεί την αυτονομία του σχετικά με τις λειτουργικές του δεξιότητες (αυτο-εξυπηρετείται).
2. Μεσαίο στάδιο: οι νοητικές ελλείψεις έχουν επιδεινωθεί και τα κλινικά συμπτώματα είναι πλέον εμφανή στους ανθρώπους που τον περιβάλλουν. Η επιδείνωση αυτή έχει ως συνέπεια να χρειάζεται πλέον μερική βοήθεια και επιτήρηση από τους περιθάλποντές του. Ενδεχομένως να επικρατούν συμπεριφορικά συμπτώματα όπως εμμονές – παραληρητικές ιδέες, τάσεις φυγής, απάθεια.
3. Προχωρημένο στάδιο: η νοητική κατάσταση του ατόμου είναι αρκετά επιβαρυμένη και η ανταπόκρισή του ελάχιστη. Υπάρχει πλήρης εξάρτηση του ατόμου από τον περιθάλποντά του, καθώς δεν είναι σε θέση να ανταποκριθεί ούτε στις βασικές του ανάγκες όπως η σίτιση, η ενυδάτωση, η χρήση της τουαλέτας κ.ά. Στο στάδιο αυτό υπάρχει σημαντική επιδείνωση και στις κινητικές δεξιότητες του ατόμου, με αποτέλεσμα σε πολλές περιπτώσεις να οδηγείται σε μερική ή ολική καθήλωση.
4. Τελικό στάδιο: η κλινική εικόνα του ανθρώπου που νοσεί από Alzheimer και φθάνει μέχρι το στάδιο αυτό είναι κυρίως σε κλινήρη κατάσταση. Η επαφή και η επικοινωνία με το περιβάλλον είναι ελάχιστη έως καθόλου και η όλη φροντίδα παρέχεται αποκλειστικά από τον περιθάλποντα. Στο στάδιο αυτό υπάρχει αυξημένος κίνδυνος να εμφανίσει έντονα προβλήματα με τη σίτιση και την κατάποση, λοιμώξεις κυρίως στο αναπνευστικό και ουροποιητικό σύστημα και έλκη.

Αξίζει να σημειωθεί πως τα παραπάνω στάδια περιγράφουν τη συνολική πορεία της νόσου. Χρειάζεται να διευκρινιστεί πως δεν είναι απαραίτητο πως όλοι οι άνθρωποι που θα διαγνωστούν με Alzheimer θα βιώσουν τη νόσο μέχρι το τελικό της στάδιο.

Πως γίνεται η εξέταση;

Μόλις κάποιος διαπιστώσει ότι ξεχνάει και πως αυτό φαίνεται σαν μια αλλαγή από τον τρόπο που μέχρι στιγμής λειτουργούσε, τότε είναι σημαντικό να συμβουλευτεί τον ειδικό. Η εξέταση είναι τελείως ανώδυνη. Η διάγνωση ολοκληρώνεται με την αξιολόγηση των εξής:

1. Πλήρες ιατρικό ιστορικό
2. Αιματολογικός και εργαστηριακός έλεγχος
3. Απεικόνιση του εγκεφάλου (μαγνητική ή αξονική τομογραφία)
4. Νευρολογική εξέταση
5. Νευροψυχολογικός έλεγχος

Υπάρχει θεραπεία;

Η νόσος Alzheimer, όπως και κάθε άνοια, είναι μια μη αναστρέψιμη κατάσταση. Ωστόσο υπάρχουν διάφορα φαρμακευτικά σκευάσματα, για τα οποία υπάρχουν κλινικές μελέτες που έχουν αποδείξει την αποτελεσματικότητά τους. Ουσιαστικά η φαρμακευτική αγωγή στοχεύει στη διατήρηση των νοητικών ικανοτήτων του ατόμου και στην όσο το δυνατόν επιβράδυνση της νόσου. Παράλληλα, σημαντικά αποτελέσματα στη διαχείριση της νόσου Alzheimer έχουν δείξει και οι μη φαρμακευτικές παρεμβάσεις που στοχεύουν στη νοητική ενδυνάμωση του ατόμου. Η θεραπεία που πρόκειται να συστήσει ο ειδικός στο άτομο με Alzheimer είναι εξατομικευμένη, καθώς εξαρτάται από τις ιδιαίτερες ανάγκες του ατόμου και τα κλινικά χαρακτηριστικά που παρουσιάζει.

Ο όρος «Άνοια» αναφέρεται σε ένα γενικότερο σύνδρομο που οφείλεται σε πάθηση του εγκεφάλου. Ουσιαστικά κάθε μορφή άνοιας οφείλεται κυρίως σε διάφορους νευροεκφυλιστικούς παράγοντες αλλά και σε αγγειακές βλάβες. Ως γνωστόν, η άνοια είναι ένα σύνδρομο που προσβάλλει συνήθως άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών. Στις περιπτώσεις που παρατηρείται η συνύπαρξη διαφόρων αιτιών που οδηγούν στην άνοια, τότε τίθεται η διάγνωση της μικτού τύπου άνοιας. Σε αυτή τη μορφή άνοιας δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα στην αξιολόγηση και την αντιμετώπιση των αγγειακών παραγόντων.

Τα συμπτώματα που παρατηρούνται στη μικτού τύπου άνοια αποτελούνται από περισσότερο από μία μορφή άνοιας ταυτόχρονα.

Πως γίνεται η εξέταση;

Η διάγνωση ολοκληρώνεται με την αξιολόγηση των εξής:

1. Πλήρες ιατρικό ιστορικό
2. Αιματολογικός και εργαστηριακός έλεγχος
3. Απεικόνιση του εγκεφάλου (μαγνητική ή αξονική τομογραφία)
4. Νευρολογική εξέταση
5. Νευροψυχολογικός έλεγχος

Υπάρχει θεραπεία;

Όπως και σε κάθε μορφή άνοιας, πρόκειται για μια μη αναστρέψιμη κατάσταση. Για τη θεραπεία και τη διαχείριση της μικτού τύπου άνοιας ακολουθείται φαρμακευτική, αλλά και μη φαρμακευτική παρέμβαση. Στόχος είναι η επιβράδυνση της εξέλιξης της νόσου και η βελτίωση της ποιότητας ζωής του ατόμου.

Η μετωποκροταφική άνοια αποτελεί μία από τις συχνότερες μορφές άνοιας. Πρόκειται για μια μη αναστρέψιμη κατάσταση, η οποία οφείλεται σε νευροεκφυλιστικές αλλοιώσεις του εγκεφάλου. Ενδεχομένως, είναι η πιο δύσκολη μορφή άνοιας στη διαχείρισή της. Μία από τις ιδιαιτερότητές της είναι ότι συνήθως εμφανίζεται σε νεαρότερες ηλικίες, συγκριτικά με τις άλλες άνοιες. Μπορεί να προσβάλλει άτομα ηλικίας από 40 έως 65 ετών.

Η ονομασία της προέρχεται από τα σημεία του εγκεφάλου που εστιάζεται η ατροφία (μετωπιαίος και κροταφικός λοβός).

Ποια είναι τα συμπτώματα της μετωποκροταφικής άνοιας;

Η μετωποκροταφική άνοια διακρίνεται από τρεις υποδιαιρέσεις συμπτωμάτων.

1. Πρωταρχικό σύμπτωμα της νόσου είναι οι διαταραχές στη συμπεριφορά και στην προσωπικότητα του ατόμου. Αυτή είναι η ιδιαιτερότητα και η δυσκολία να τεθεί έγκαιρα η διάγνωση. Λόγω του νεαρού της ηλικίας τα συμπτώματα παρερμηνεύονται και αντιμετωπίζονται ως ψυχιατρικές διαταραχές. Ενδεικτικά αναφέρεται πως το άτομο μπορεί να έχει διάφορα ξεσπάσματα, επιθετικότητα, άρση αναστολών, παραβατική συμπεριφορά, εθισμό σε τζόγο ή ουσίες. Πολλές φορές οι κοντινοί τους άνθρωποι περιγράφουν ένα άλλο πρόσωπο από αυτό που γνώριζαν και δυσκολεύονται να κατανοήσουν τι συμβαίνει.
2. Ως αρχικό σύμπτωμα παρατηρείται η δυσκολία στο λόγο είτε αφορά την εκφορά, είτε την κατανόηση. Σε αυτό τον τύπο συγκαταλέγονται τα διάφορα είδη Αφασίας.
3.  Όταν συνυπάρχουν κινητικές διαταραχές, που παρομοιάζουν με αυτά της νόσου Parkinson.

Όσο εξελίσσεται η κατάσταση, υπάρχει σταδιακή επιδείνωση και στις νοητικές λειτουργίες. Στα τελικά στάδια της νόσου ο άνθρωπος χρειάζεται 24ωρη βοήθεια χάνοντας την ανεξαρτησία και την αυτονομία του.

Υπάρχει θεραπεία;

Όπως και σε κάθε μορφή άνοιας, πρόκειται για μια μη αναστρέψιμη κατάσταση. Για τη θεραπεία και τη διαχείριση της μετωποκροταφικής άνοιας συστήνεται φαρμακευτική, αλλά και μη φαρμακευτική παρέμβαση. Στόχος είναι ο κατευνασμός των συμπεριφορικών συμπτωμάτων, η επιβράδυνση της εξέλιξης της νόσου και η βελτίωση της ποιότητας ζωής του ατόμου. Η ψυχολογική υποστήριξη και η συμβουλευτική του περιθάλποντα και του οικογενειακού περιβάλλοντος του ατόμου είναι απαραίτητη, καθώς τα συμπεριφορικά συμπτώματα χρειάζονται ιδιαίτερο τρόπο μεταχείρισης.